Xəbərlər
Xəzər Akvatoriyası beynəlxalq əməkdaşlıq və təhlükəsizlik məkanı olmalıdır
Mirsüleyman Mirxaslı
YAP Cəlilabad rayon təşkilatının sədri
Şotland mənşəli Britaniya mütəfəkkiri, iqtisadçı və filosof Adam Smit, ölkələrin neytral sualara və ticarət yollarına çıxışının, iqtisadi fəallığın göstəricilərinə mühüm təsiri olduğunu hələ XVIII əsrdə qeyd edirdi. Doğrudur, zaman keçdikcə quru və hava nəqliyyatının inkişafı, sahilyanı dövlətlərin dənizlərə çıxışı olmayan ölkələrə nisbətdəki üstünlüyünü azaltsa da, dəniz daşımalarının dünya ticarətindəki çəkisi və mərkəzi rolunu tam aradan qaldıra bilmədi. BMT-nin Beynəlxalq dəniz hüququ Konvensiyasına əsasən daxili kontinental ölkələrin dənizlərə çıxış hüququnun olmasına baxmayaraq, dənizlərə çıxışı olmayan ölkələr üçün - xüsusilə də qonşuluğunda iqtisadi və ya hərbi səbəblərdən öz ərazisi ilə dənizə çıxışı və ya tranziti əngəlləmək ehtimalı olan dövlətlərin mövcud olduğu coğrafiyalar üçün - bu problemlərlə üzləşmək ehtimalı həmişə var.
Bu gün, Dünya okeanına çıxışı olmayan 44 dövlət mövcuddur ki, onların 7-si bizim də daxil olduğumuz – Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunun payına düşür. Bu yeddi dövlətdən 3-ü - yəni Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan - qapalı su hövzəsi sayılan Xəzəryanı dövlətlərdir ki, bu hövzə ilə həmsərhəd, lakin neytral sulara çıxışı olan Rusiya və İran ilə birlikdə bu beş dövlət, zaman-zaman bir araya gələrək Zirvə toplantıları keçirir və bu toplantılarda - regional təhlükəsizlik də daxil olmaqla – “Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiya”da əksini tapmış bütün komponentləri - kommunikasiyaların dayanıqlığını, hidrometeorologiya, bioloji ehtiyatların qorunması və istifadəsi, fövqəladə hallarda əməkdaşlıq və qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparır, bu problemlərin həlli məqsədilə yol xəritəsi müəyyən edir, saziş və müqavilələr imzalayır.
Xəzəryanı dövlətlərin beşinin də zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik dövlətlər olduğu, eyni zamanda digər üç dövlətdən fərqli olaraq Dünya Okeanına çıxışları olan Rusiya və İranın zaman-zaman müxtəlif səbəblərdən sanksiyalarla üzləşdiyi nəzərə alınarsa, açıq dənizlərə çıxışı olan Gürcüstanla həmsərhəd Azərbaycanın getdikcə daha çox Cənubi Qafqazın və Mərkəzi Asiyanın nəqliyyat xabına çevrilməsinin səbəblərini anlamaq çətin olmaz.
Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə Qara dəniz arasında beynəlxalq nəqliyyat və maddi ehtiyatların hərəkətinin təşkili üçün lojistika dəhlizi rolu oynamağa əlverişli olduğu qədər, Şimal-Cənub koridoru ilə İran və Rusiya, Fars körfəzi ilə Baltik dənizi arasında əlaqə yaradılması üçün də əlverişlidir. Zəngəzur koridoru reallığa çevriləcəyi təqdirdə isə Mərkəzi Asiyanın Aralıq dənizi ölkələri, Afrika və Cənubi Avropa dövlətləri ilə də intensiv nəqliyyat əlaqəsi reallaşa bilər ki, bu da regionun inkişafı üçün yeni perspektivlər vəd edir.
Bakı-Ceyhan Neft kəməri, Trans Adriatik Boru Xətti (TAP) və Trans-Anadolu qaz boru kəməri (TANAP), habelə “Cənub Qaz Dəhlizi” layihələri enerji təhlükəsizliyinin təminatında, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, gəmiqayırma zavodu, Xəzərdə ən böyük ticarət donanması və müasir avtomobil yolları, Azərbaycanın tranzit potensialının və lojistika imkanlarının göstəriciləri olmaqla, Xəzəryanı dövlətlər içərisində ölkəmizi xüsusi cazibə mərkəzinə çevirir.
Ölkəmizin nəqliyyat-tranzit potensialı nəinki, Mərkəzi Asiya ölkələri, həmçinin 2013-cü ildə Çin Xalq Respublikası tərəfindən irəli sürülmüş “Bir kəmər, bir yol” adlı layihənin – Avrasiya ölkələri arasında malların Şərqdən Qərbə güzəştli şərtlərlə birbaşa daşınması - ticarət koridoru üçün də əlverişli imkanlar yaradır.
2014-cü ildə Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstanın müştərək təşəbbüsü ilə yaradılmış Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu da Çindən Avropayadək uzanan nəqliyyat xəttinin inkişafında mühüm faktora çevrilir və ölkəmizin tranzit daşımalarındakı rolunu önə çıxarır.
Azərbaycan Prezidentinin Xəzəryanı Dövlətlərin Dövlət Başçılarının Aşqabadda keçirilən VI Zirvə Toplantısında iştirakı, haqqında danışdığımız məsələlər ətrafında çıxışı, böyük maraq doğurmaqla, dövlətimizin regional əməkdaşlığa və inkişafa göstərdiyi diqqətin təzahürü sayılacaq hadisələrdən idi.
Prezidentin öz çıxışında 2018-ci ildə imzalanmış, “Xəzər dənizinin hüquqi statusuna dair Konvensiya”nın tarixi əhəmiyyətini vurğulaması və Konvensiyanın tezliklə qüvvəyə minməsinə ümid etdiyini söyləməsi, şübhəsiz ki, ilk növbədə bu Konvensiyanın 22-ci maddəsinə əsasən, bütün Xəzəryanı dövlətlər tərəfindən ratifikasiya olunmalı olduğunu, bu addımın Xəzəryanı dövlətlərin hərtərəfli qarşılıqlı fəaliyyəti və əməkdaşlığı üçün möhkəm hüquqi zəmin yaradacağına, Xəzəryanı dövlətlərin suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə, müstəqilliyinə ehtiramın göstəricisi, region xalqlarının rifahının yüksəlməsinə töhvə olacağına diqqətə çatdırmaq niyyəti idi.
Prezidentin, dövlətimiz tərəfindən yeni inşa edilmiş Beynəlxalq Dəniz Ticarəti Limanının xatırlatması, bu dəniz limanının təkcə ölkəmizin nəqliyyat-logistika infrastrukturunu təkmilləşdirmək məqsədinə deyil, həmçinin də Transxəzər Beynəlxalq Marşrutunun fəaliyyətinə stimul vermək niyyəti daşıdığını, bu marşrutun isə öz növbəsində Xəzəryanı dövlətlərin ticarət potensialının artması ilə yanaşı, eyni zamanda nəqliyyat infrastrukturunun da inkişafına böyük təsiri olacağına diqqət çəkmək məqsədi idi.
“Xəzər dənizinin hüquqi statusuna dair Konvensiya”nın 4-cü maddəsinə əsasən Xəzər dənizindən digər dənizlərə, Dünya Okeanına və geriyə sərbəst çıxışın həyata keçirilməsi qaydası və şərtlərinin ikitərəfli sazişlər vasitəsi ilə razılaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Prezidentin Xəzəryanı dövlətlər arasında bağlanmış ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrin Xəzər regionunun inkişaf etmiş infrastruktura malik iri beynəlxalq nəqliyyat qovşağına çevrilməsi üçün təməl yaratdığına diqqət çəkməsi, bu müqavilələrin həm də sabitliyin və təhlükəsizliyin qarantı olduğunu, Xəzər akvatoriyasının region xalqlarının rifahının yüksəldilməsinə yönəlmiş beynəlxalq və regional layihələrin tərkib hissəsi olması üçün unikal imkanlara malik olduğunu xatırlatmaq məqsədi daşıyır.
Azərbaycan Prezidentinin Ermənistanla münaqişənin həllindən sonra Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda aparılan yenidənqurma və bərpa işləri, həmçinin bu regionun beynəlxalq əlaqələrin inkişafındakı əhəmiyyəti barədə danışması, artıq reallığa çevrilən Zəngəzur dəhlizinin Şərq-Qərb marşrutundakı önəmi barədə Sammit iştirakçılarını məlumatlandırması isə, bir daha ölkəmizin sülhpərvər missiyasının, regionda və dünyada sülhün bərqərar olmasında maraqlı olduğunun təcəssümüdür.